خانه داری حضرت فاطمه سلام الله علیها
1-اهميت خانه داري از نظر فاطمه
فاطمه (سلام الله علیها) از کسانی نبود که خانه داری را کاری کوچک شمرد و یا خانه را به شوق اداره و منصبی، ترک گوید و یا آن را محل و مرکزی برای بلند پروازی خود قرار دهد. او به این نکته آگاه بود که کانون خانوادگی و اداره آن کمتر از اداره یک کشور نیست و حتی پایه کشورداری به حساب می آید.فاطمه زهرا عليها السلام پاره پيامبر صلي الله عليه و آله مي فرمود:
«ادْني ما تَکُونُ مِنْ رَبِّها اَنْ تَلزَمَ قَعْرَ بَيْتِها» (1) ؛ نزديکترين هنگام به خدا هنگامي است که زن در خانه است
و اين،تفسير روايت معروفي است که از پيامبر اکرم صلي الله عليه وآله نقل شده که فرمودند:
«مَسْجِدُ الْمَرْأَةِ بَيْتُها»؛ مسجد زن خانه اوست.
زيرا مهمترين هدف مسجد تربيت الهي انسانهاست و خانه و دامن مادر نيز محل تربيت آنهاست.
او با این که دختر پیامبری عظیم و حاکمی قدرتمند است و می تواند چون دیگر زنان که در چنین وضع و موقعیت اند، برای خود جاه و جلالی فراهم سازد…ولی چنین نمی کند. همانند هرزن عادی دیگری سرگرم کار و تلاش در خانه و گرم داشتن کانون می شود و در عین حال مسؤولیت اجتماعی خود را فراموش نمی کند.
2-اداره ی منزل
اداره ی منزل به رغم اینکه ساده وعاری از پیچیدگی جلوه می کند اما ظرافت های خاص خود ر ادارد که به کار گیری این روش ها موفقیت وارامش خانواده را به همراه دارد.یکی از جلوه های زندگی مشترک حضرت علی عليه السلام وفاطمه عليها السلام تقسیم کار مطلوب بود. مدتی از ازدواج ان ها نگذشته بود، که خدمت رسول خدا رسیدند واز او تقاضا نمودند تا کار ها را میان انها تقسیم کند و پيغمبر صلي الله عليه وآله کارهاي مربوط به داخل خانه به عهده فاطمه عليها السلام و کارهاي خارج از خانه به عهده علي عليه السلام باشد. فاطمه عليها السلام به قدري از اين تقسيم خوشحال شد که گفت: جز خدا کسي نمي داند تا چه اندازه از اين تقسيم خوشحال شدم که رسول خدا صلي الله عليه وآله کار مردان را (کاري را که موجب تماس با مردان است) از عهده من برداشت. (2)
از این حدیث این گونه بر داشت می شود که حضرت امیرالمومنین(علیه السلام) و فاطمه زهرا (سلام الله علیها) با انضباط خاص وظایف خانه را انجام می دادند و کار آنان مشخص بود و در عین حال مولای متقیان علاوه بر کارهای خارج از منزل، در امور داخلی خانه نیز به همسرش کمک می کرد
3-وضعیت خانه حضرت
خانه اي که به فاصله چندي از ازدواج توسط پيامبر صلي اللَّه عليه و آله در اختيار علي و فاطمه عليهما السلام قرار گرفت خانه مسکوني مجللي نبود، بلکه اتاقي گلين بود که سقف آن را با چوب خرما و حصير پوشانده و آن را گل اندود کرده بود(3) آري اين بود کلبه فاطمه عليها السلام که از صفايش نور خدا جلوه گر بود. و خداوند در قرآن پيرامون معنويت و فضيلتش فرمود:
«في بيوت اذن الله ان ترفع و يذکر فيها اسمه يسبح له فيها بالغدو و الاصال» (4) ؛
در خانه هايي (چون خانه انبياء) خدا رخصت داده که آنجا رفعت يابد و در آن ذکر نام خدا شود و صبح و شام تسبيح و تقديس ذات پاک او کنند.
وقتي اين آيه نازل شد ابوبکر از پيامبر صلي اللَّه عليه و آله پرسيد: آيا خانه فاطمه و علي عليهما السلام از اين خانه هاست؟ پيامبر صلي اللَّه عليه و آله فرمودند: بله خانه آنان از با فضيلت ترين اين خانه هاست. (5)
4-کمک در تامین مخارج زندگی
حضرت زهرا در خانه خود کارگاه کوچک پشم ریسی داشت ودرامد حاصل از ان را در اختیار اقتصاد خانواده قرار می داد روزی علی از بازار عبور می کرد فردی را مخاطب قرار داد وفرمود ایا مقداری پشم می دهی تا دختر رسول خدا برایت بتابد ان مرد قبول کرد وفاطمه انها رادر مقابل 3صاع جو به نخ تبدیل کرد (6)
5-ساده زيستي وساده پوشی
حضرت فاطمه سلام الله علیها ان چنان در پوشیدن لباس زاهدانه زندگی می کرد که حتی اصحاب نزدیک پیامبر هم از وصله های زیاد لباسش تعجب می کردند
روزی فاطمه برای تسلی خاطر پدر ورفع نگرانی اوبا عجله و با چادر وصله دار به سوی او حرکت کرد چشم سلمان که به ان چادر افتاد گریست وگفت چقدر جای افسوس واندوه است که دختران قیصر وکسری در لباس حریر باشند ودختر محمد در چادر وصله دار فاطمه چون به محضر رسول خدا رسید عرض کرد :
سلمان از چادرم تعجب کرد قسم به خدایی که تو را به رسالت برگزید فرش خانه ی ما پوست گوسفندی است که روز ها در راه امرار معاش وشب هابرای استراحت از ان استفاده می بریم ومتکای ما از لیف خرما پر شده است(7)
ساده زیستی و پرهیز از تجمل از نکات بارز زندگی حضرت فاطمه زهرا(س) است. مهریه کم، جهیزیه مختصر، اکتفا به غذای اندک و معاش کم، استفاده از حداقل امکانات برای زندگی از خصوصیات آشکار سیده زنان عالم است.
6-راز داری وحفظ آبروي خانواده
ادب واحترام زن اقتضا می کند که نه تنها از بزرگ نمایی کمبود ها خودداری کند بلکه در حد امکان کاستی های را نادیده بگیرد وانها را کوچک بشمارد زمانی که اظهار ناراحتی نتیجه ای جز رنجش وشرمندگی همسر ندارد شایسته است که همسر رعایت حال او رانموده وسخنی به زبان نیاورد
روزی فاطمه به حضور پدرش رسید در حالی که اثار ضعف وگرسنگی از چهره زهرا نمایان بودرسول خدا وقتی این حالت را مشاهده نمود دست هایش را به سوی اسمان بلند نمود وفرمود :خدایا گرسنگی فرزندم را به سیری تبدیل کن ووضع او را سامان بده (8) پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله) بدون این که زهرا (سلام الله علیها) سخنی به او بگوید، از ضعف و گرسنگی او باخبر می شود، که این خود، یکی از نمونه های پایبندی به اساس و اسرار خانواده است
7-اصل ميهمان دوستي و ضيافت در خانه
در سيره انبياء الهي و اولياء ديني همچنين در روايات متعدد ديني بر اين اصل ديني و انساني تکيه شده است. در روايت داريم که «قال رسول الله صلي الله عليه وآله: اَلضَّيْفُ دَليلُ الْجَّنَّةِ».(9) ؛ ميهمان راهنماي انسان به سوي بهشت است
سيره فاطمه عليها السلام و شوهر او در اين جهت بسيار روشن، جذاب و خواندني است. به شکلي که در بعضي از روايات وجود دارد که اگر بيش از شش روز مي گذشت و ميهماني براي علي عليه السلام نمي رسيد تأسف مي خورد و ميناليد.
در تاريخ آمده است مرد گرسنه اي در مسجد مدينه به پا خاست و گفت: اي مسلمانان! از گرسنگي به تنگ آمده ام مرا ميهمان کنيد.
پيامبر صلي الله عليه وآله فرمودند: چه کسي اين مرد را امشب ميهمان مي کند؟ حضرت علي عليه السلام فرمود: من يا رسول اللَّه! کمي بعد وارد منزل شده از فاطمه عليها السلام پرسيد: آيا غذايي در منزل داريم؟ ميهمان گرسنه آورده ام. حضرت زهرا عليها السلام ايثارگرانه فرمودند:
«ما عِنْدَنا اِلاّ قُوْتُ الصَّبيَةِ وَلکِنَّا نُؤْثِرُبِهِ ضَيْفَنا»؛
در خانه ما غذايي نيست مگر به اندازه خوراک دختر بچه. اما امشب ايثار کرده گرسنگي را تحمل مي کنيم و همين مقدار غذا را به ميهمان مي بخشيم (10)
8-اصل ايثار و انفاق خانوادگي
مقدم داشتن ديگران بر خود اصلي بسيار ارزشمند و فوق انساني است که هر کس نمي تواند دارنده آن باشد. يکي از امتيازات خانوادگي حضرت زهرا عليها السلام حاکميت اين صفت برجسته اخلاقي بر تمامي آنها ست. بارها و بارها در صحنه گوناگون جلوه هاي شکوهمند از ايثار جمعي و گروهي فاطمه عليها السلام و اعضاء خانواده او در تاريخ به ثبت رسيده است
الف) هنگامی که پیامبر آن دو را مشغول کار دید ازآنها پرسید کدامیک از شما خسته ترید ؟ هر یک از آنها دیگری را مقدم می داشتند
ب) قصه سوره هل أتي و ايثار گروهي خانواده فاطمه عليها السلام.
ج) ايثار غذا به ميهمان و خود گرسنه بودن.
9-استفاده و به کارگيري عوامل معنوي براي حل معضلات و مشکلات
يکي از متدها و اصول حاکم بر زندگي فاطمه عليها السلام دخالت دادن عوامل معنوي در شئونات زندگي مادّي مي باشد. عقيده مندي حضرت به تأثير عوامل معنوي و به کارگيري آنها در جاي جاي زندگي آن بانوي با کرامت جلوهگري دارد که به چند نمونه از آن اشاره مي کنيم.
الف - هنگامي که حسن و حسين عليهما السلام مريض شدند حضرت زهرا عليها السلام براي شفاي آنان از عامل معنوي نذر کردن استفاده نمودند.
ب - براي رفع خستگي از کار خانه، پيامبر اکرم صلي الله عليه وآله به فاطمه عليها السلام تسبيحات معروف حضرت زهرا عليها السلام را تعليم دادند و آن حضرت هم پذيرفت.
ج - تقاضاي دعا از پيامبر براي شفاي فرزندان.
د - استفاده از تعويذات و دعاها براي حفظ فرزندان.
10-انضباط و آدابي بودن زندگي فاطمه (س) و خاندان او
يکي از آثار و فوائد مهم اعتقاد ديني مؤدّب شدن انسان به مجموعه اي از آداب و قوانين براي انجام اعمال زندگي است يک فرد متدين همه رفتارهايش داراي قانونمندي ديني است. خواب، خوراک، کلام، نظافت، خانه داري و همه شئون او داراي انضباط خاص قانوني است. فاطمه زهرا عليها السلام بعنوان نمونه کامل يک زن مسلمان و يک الگوي تمام عيار انساني انضباط خاص را بر زندگي حاکم نموده بود و آداب خاص بر زندگي ايشان حاکم بود و نيز به آن توصيه مي نمودند. براي مثال به موارد زير مي توان اشاره کرد:
الف - هنگام خواب حضرت چهار عمل مستحبي انجام مي دادند:
خواندن سه سوره «قل هو اللَّه» که پاداش ختم قرآن دارد.
صلوات فرستادن بر پيامبر گرامي صلي الله عليه وآله و پيامبران الهي که موجب شفاعت پيامبران از انسان خواهد شد.
طلب مغفرت براي مؤمنين که موجب خشنودي آنهاست.
گفتن تسبيحات اربعه که ثواب حج و عمره دارد.(11)
ب - فاطمه زهرا عليها السلام هميشه در خانه معطر بود. (12)
ج - فاطمه زهرا عليها السلام براي نماز، لباس مخصوص و براي عبادت جايگاه ويژه داشتند
د- حضرت زهرا عليها السلام براي غذا خوردن رعايت دوازده قانون را توصيه فرمودند.
هـ - کار بيرون خانه و کار داخل خانه بين علي عليه السلام و ايشان تقسيم شده بود.
و - کار داخل خانه را هنگامي که خدمتکار استخدام نمودند بين خود و او تقسيم نمودند.
11-راهنمايي و مشاوره در زندگي خانوادگي حضرت زهرا (س)
يکي از اصول پيشنهادي قرآن و از موضوعات مؤکد در روايات استفاده از اصل مشورت و مشاوره در همه شئون زندگي مي باشد.
در اسلام نه فقط مشورت و مشاوره پس از بروز مشکل و جهت حلّ معضلات فردي يا خانوادگي بلکه به عنوان يک اصل جهت پيشگيري از بروز مشکلات، پيشنهاد به بشر شده است.
در زندگي فاطمه زهرا عليها السلام به عنوان يک اسوه، استفاده از اين اصل، يعني اتخاذ و انتخاب مشاور و استفاده از نظرات مشورتي آن به وضوح ديده مي شود.
مشاور خانوادگي حضرت فاطمه عليها السلام پيامبر بزرگوار صلي الله عليه وآله مي باشد و زندگي مشترک بين فاطمه عليها السلام و علي عليه السلام همچنين تربيت فرزندان زهرا عليها السلام همه و همه با اشراف نظر و گاهي با حضور مستقيم پيامبر عظيم الشأن اسلام مي باشد. موارد چندي از مشورت و مشاوره و اشراف مستقيم پيامبر بر زندگي حضرت نقل شده است مانند:
مشورت در چگونگي تقسيم کار خانه و راهنمائي پيامبر
1) بحارالانوار، ج 43 ص92
2) بحارالانوار، ج 43 ص92
3) طبقات منهاج الدین سراج جوزجانی ج8 ص14
4) سوره نور 36
5) الدرالمنثورفی التفسیربالمنثور جلال الدین سیوطی.دارالکتب العلمیه بیروتلبنان چاپ اول سال1421
6) فرهنگ سخنان فاطمه ص 594-593
7) بحارالانوار، ج 43 ص33
8) جلوه های رفتاری سلام الله علیها، عذرا انصاری ص 20
9) بحارالانوار، ج 75 ص459
10) نهج الحیاه ص130
11) منتهی الامال شیخ عباس قمی ص156
12)نهج الحیاه ص169